Бардоштҳо аз суханронии Пешвои миллат дар мулоқот бо аҳли илм ва маорифи кишвар

Рӯ ба вусъати андеша

Дар суханронии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар мулоқот бо аҳли илм ва маорифи кишвар, ки дар таърихи 30.05.2024 дар маҷмааи “Кохи Ваҳдат” баргузор гардид, бо таваҷҷуҳ ба масъалаҳои “ҳолати кунунии рушди илм ва дур­намои он” ва “сифат ва самаранокии тарбияи кадрҳои илмӣ” андешаҳое матраҳ шудаанд, ки барои ҷомеаи мо, махсусан кормандони соҳаи маориф ва илм, бояд ҳамчун дасту­ри раҳнамо қабул ва ҷиҳати амалӣ шудани пешниҳодҳои ироашуда дар мулоқот чораҳои таъхирнопазир андешида шаванд. Чунонки дар му­лоқот таъкид гардид, соҳаи маориф ва илм дар сиёсати маърифатпар­варонаи Пешвои миллат ва Ҳуку­мати Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамеша бартарӣ дошта, илм ба масобаи “яке аз омилҳои асосии рушди кишвар” ва олимон ҳамчун “захираи бузурги зеҳнии ҷомеа” эътироф гардида, ҷиҳати пешрафти ҳамаҷонибаи илм ва “беҳтар гардонидани шароити иҷтимоии кормандони соҳаи маориф ва илм ҳамаи имкониятҳо” муҳайё гардидаанд. Дар ҳақиқат, таҷрибаи корӣ шаҳодат медиҳад, ки шароити иҷтимоии кормандони соҳаи маориф ва илм аз оғози Истиқлол, махсу­сан, аз соли 2000 ба баъд, яъне аз давраи боздоштани пастравии иқтисоди миллӣ ва ворид гардидан ба оғози марҳалаи рушди босубот то имрӯз рӯз аз рӯз беҳтар шуда истодааст. Қатъи ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ, барқарор кардани сулҳу оромӣ, бартараф кардани мухоли­фату кашмакашҳои дохилӣ, тақвияти заминаҳои моддию техникии илми ватанӣ дар соҳаи Академияи мил­лии илмҳо ва муассисаҳои тобеи Вазорати маориф ва илм, такмили сохторҳои илмӣ дар низоми академияҳо ва таҳсилоти миёнаву олӣ, амалӣ шудани садҳо лоиҳаи илмӣ аз ҳисоби сармоягузории давлатӣ, бо назардошти имкониятҳои буҷети давлатӣ давра ба давра зиёд карда­ни маблағгузории соҳаҳои маорифу илм ва дигар ҳавасмандсозиҳои давлатӣ, истифодаи имконоти фон­ди захиравии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, бунёди теъдоди зиёди муассисаҳои таҳсилоти миёнаи умумӣ, донишгоҳу донишкадаҳо ва даҳҳо тадбири куллию ҷузъии дигар дар муддати беш аз сӣ сол ва шаро­ити мусоиду тақозои Истиқлоли дав­латӣ заминаҳои мусоиде буданд, ки беҳтар шудани сатҳу сифати зиндагӣ ва рушди илми ватаниро таъмин кардаанд. Аммо, тавре дар мулоқот таъкид шуд, дар соҳаи маориф ва илм ҳанӯз корҳои иҷронашуда хеле зиёданд, ки барои иҷрои онҳо, қабл аз ҳама, аҳли илму маорифи кишвар масъул ҳастанд.

Ба миён гузоштани масъалаи “фаъолияти самарабахши соҳаи илм”, “иҷрои чорабиниҳои ба ин мақсад равонашуда” ва посухгӯи талаботи замон набудани “натиҷаи кори олимон ва сохторҳои илм” ҳушдоре дар пешорӯи масъулону кормандони соҳаи маориф, илм ва афроди равшанзамири миллат мебошад, ки аз ояндаи маориф ва илми кишвар бетараф нестанд ва дурнамои рушди он ба фаъолияти онҳо низ бастагӣ дорад. Дар ин за­мина аз ҷониби Пешвои миллат дар назди олимон вазифаи мушаххас гузошта шудааст, ки онро ба ҳукми дурнамои амал бояд қабул кард. Онҳо бояд минбаъд низ “барои рас­идан ба ҳадафҳои стратегии давлат, таъмини рушди босуботи мамлакат, пешрафти соҳаҳои мухталифи он, хусусан, ташкили корхонаҳои истеҳ­солӣ, таъсиси ҷойҳои корӣ, баланд бардоштани сатҳи зиндагии мардум ва паст кардани шиддати муҳоҷира­ти меҳнатӣ саҳмгузор бошанд”.

Масъалаи нигаронкунандаи дигар ва мубраме, ки дар мулоқот аз ҷони­би Пешвои миллат ба миён гузошта шуд, ба тақозои замон ҷавобгӯ набу­дани вазъи тайёр кардани олимони ҷавон аз рӯйи баъзе ихтисосҳо мебо­шад. Дар ин замина таъкид шуд, ки донишмандон набояд ба кӯтоҳна­зарии фикрӣ роҳ диҳанд, адолати иҷтимоӣ тақозо менамояд, ки ҳар як олим дар тарбияи шогирд бояд бо тамоми неру, ҳисси баланди ватан­дӯстӣ, бетараф набудан аз ояндаи рушди илм муносибат намояд. Оли­мон бояд дарк кунанд ва масъулият ҳис кунанд, ки яке аз вазифаҳои асо­сии ҷонӣ, виҷдонӣ ва имонии онҳо тайёр кардани мутахассисони ҷавон мебошад. Мутахассисони ҷавонро дар руҳияи садоқат ба миллат ва ватани худ тавре бояд омода кард, ки қодир ба анҷом додани таҳқиқоти илмии арзишманд буда, дар оянда масъулияти рушди илмро ба уҳдаи худ гирифта тавонанд. Танҳо дар ҳамин сурат донишмандон рисолати илмию инсонии худро ба ҷой оварда метавонанд.

Ҳифзи пайванди наслҳо аз тариқи идомаи суннати устоду шогирд яке аз масъалаҳои муҳимми дигарест, ки дар мулоқот таъкид шуд. Дар ҳақиқат, ин анъана дар таърихи халқи тоҷик собиқаи дерина дошта, “идома додани мактаби устоду шо­гирд дар ҳамаи касбу корҳо ва махсу­сан, дар соҳаи илм қарзе мебошад, ки онро ҳар як олими собиқадору соҳибтаҷриба дар назди шогирдони худ бояд адо намояд”. Барои идомаи ин суннати нек, аз ҷумла, ба чунин зарурот ба таври ҳамешагӣ таваҷҷуҳ мебояд кард: такмили маҳфилҳои илмии назди кафедра ва дигар сох­торҳои илмӣ, ки донишҷӯ қадамҳои нахустини худро ба ҷодаи пажуҳиш ва муаррифии натиҷаи кораш аз он ҷо мегузорад, ҷалби ҳар чи бе­штари ҷавонони огоҳ барои анҷом додани корҳои илмӣ-таҳқиқотӣ дар зинаҳои магистрантураву докто­рантура ва фаъолияти минбаъдаи онҳо дар соҳаҳои гуногуни маориф ва илм, дастгирии ҳамаҷонибаи ҷа­вонони эҷодкор аз ҷониби олимон, пайгирии ҳамешагии мушкилоти ҷавонони навкор ва то ҳадди имкон бартараф кардани онҳо ва ё ҳадди ақал масъалагузорӣ кардан дар баробари масъулони сохторҳо. Дар заминаи ҳамин масъала пешниҳод шудани ду меъёри зерин “дар арзё­бии фаъолияти илмии ҳар як олим, махсусан, доктори илм” асосу асл ва комилан дурусту мантиқист: а) “посухгӯи ниёзҳои рушди иқтисо­дию иҷтимоӣ ва фарҳангии кишвар” будани натиҷаҳои таҳқиқот; ва б) “тарбияи кадрҳои ҷавон, ки ба саҳм гузоштан дар рушди илми кишвар қодир бошанд”. Ба эътибор гириф­тани ин ҳарду асл сабаб мешавад, ки муҳаққиқ аз доираи фориғболию бемасъулиятӣ хориҷ гардида, ва­зифаи касбии худро содиқона иҷро намояд. Дар ин росто риояти амона­ти илмӣ дар пажуҳиши масъалаҳо, садоқат ба пешаи интихобшуда, ҳифзи мавқеи устувори шаҳрвандӣ ва доштани ғурури миллӣ дар иҷрои масъулиятҳо ҳам барои роҳбари илмӣ ва ҳам баҳри шогирд амрҳое зарурию муҳимманд.

Дар тарбияи ҷавонон бояд ҳама гуна маҳдудиятҳои сунъӣ бартараф ва ҷойи кӯтоҳназарию тангандешӣ ба муқаддасоте чун садоқат ба миллат ва Ватан иваз карда шаванд.

Яке аз масъалаҳои барҷаставу бояста, ки аз ҷониби Пешвои мил­лат ба миён гузошта шуд, вазъи нигаронкунандаи “таҳияи стандар­тҳои таълимию фаннӣ, таълифи китобҳои дарсӣ, омӯзиши масъа­лаҳои педагогикаи муосир, таҳлили нишондиҳандаҳои барномаву кон­сепсияҳои давлатӣ, мониторинги сифати таълим ва иҷрои барнома­ву нақшаҳои таълимӣ” мебошад. То ҷое, ки мо аз вазъияти таҳияи стандартҳо ва барномаву нақшаҳои таълимӣ огоҳ ҳастем, воқеан, дар замина масъалаҳои нигаронкунанда мавҷуданд. Дар хусуси барномаҳои таълимӣ ва китобҳои дарсӣ мехоҳам як пешниҳодро ба миён гузорам. Ба назари ман, дар заминаи Маркази ҷумҳуриявии таълимию методӣ ва бахшҳои ҳамгуни ин марказ дар Ака­демияи таҳсилоти Тоҷикистон ва Па­жуҳишгоҳи рушди маориф як ниҳоди мустақилро бо унвони “Маркази мил­лии таҳияи барномаҳои таълимӣ ва таълифи китобҳои дарсӣ”-и назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон бояд таъсис дод, ки ба ҳеҷ вазорате тобеъ набошад. Дар ин ниҳод аз миёни се насл: устодони соҳибтаҷриба, мутахас­сисони огоҳи воридшуда ба кори худ, ҷавонони навкор нафароне ба кор ҷалб карда шаванд, ки фаъоли­яташон ба омӯзишу таҳқиқи пайва­стаи масъалаҳои марбут ба таҳияи барномаҳову нақшаҳои таълимӣ ва ҷалби мутахассисон ба таълифи китобҳои дарсӣ марказонида шавад. Доштани андешаи миллӣ, ҳамчун масъалаи сарнавиштсози миллӣ муносибат кардан ва дар ростои манфиатҳои миллӣ нигаристан ба масъалаҳои таҳияи барномаҳои таълимию таълифи китобҳои дарсии ба талаботи замони муосир ҷавобгӯ шарти муҳимму омили асосии му­ваффақият дар ин бахш аст.

Бовар дорем, ки бо таҳияи нақ­шаҳои таълимии мувофиқ барои до­нишкадаву донишгоҳҳо, ки дар онҳо саҳми фанҳои тахассусӣ аз ҳафтоду панҷ дар сад кам набошад ва бо таваҷҷуҳ ба талаботи заминавии низоми ҷорӣ ба танзим даровардани ҳиссаи сарбории омӯзгорон масъ­алаи “сарбории вазнини таълимии омӯзгорон” ҳал гардида, “фаъолияти самараноки илмӣ”-и онҳо таъмин хоҳад шуд.

Ҳамин тавр, дарёфти истеъдо­дҳои ҷавон ва интихоб кардану ба ка­мол расонидани онҳо, ҷалби ҷавонон ба илм ва ихтироъкорӣ дар пешбур­ди соҳаи сиёсати илм дар кишвар, такя ба дастовардҳои ҷадиди илмӣ, тарбияи кадрҳои илмию омӯзгории ҷавобгӯ ба талаботи замон, таъмини раванди робитаи илм бо истеҳсолот, ҷорӣ кардани дастовардҳои илм дар истеҳсолот, фаъолияти самарабах­ши кормандони маориф ва илм, ба дараҷаи посухгӯи талаботи замон баланд бардоштани натиҷаи кори олимон ва сохторҳои соҳаи илм, диққати ҳамешагӣ ба дониши тахас­сусии унвонҷӯён ва сифати корҳои илмии онҳо, махсусан, диссертат­сияҳо, рушди тафаккури илмӣ миёни ҷавонон аз ҷумлаи вазифаҳои асосӣ ва зарурие ҳастанд, ки дурнамои маориф ва илми кишвар ба онҳо алоқаманд аст. Дар навбати худ, масъалаҳои мазкур аз ҷумлаи вази­фаҳои меҳварӣ ва муҳимме ҳастанд, ки барои рушди бомароми соҳаҳои маориф ва илми ватанӣ мусоидат карда метавонанд.

Албатта, барои анҷоми ҳамаи корҳо дар сатҳи писандидаву мақбул шароити мусоиду осудагии хотир лозим аст, ки фақат ва фақат дар муҳити сулҳу оромӣ, суботи сиёсӣ ва ваҳдати миллӣ ҳифз карда мешавад. Бинобар ин, барои дастёбӣ ба чунин шароити мусоиду муҳити мувофиқ ва ҳифзу таҳкими аслҳои мазкур, инчунин, муҳофизати манфиатҳои миллӣ аз “паёмадҳои манфии раван­дҳои ҷаҳони муосир” аҳли маориф ва илм беш аз дигар қишрҳои ҷомеа масъулият доранд.

Мисбоҳиддини Нарзиқул,
профессор