Истиқлол иқболи баландест

Аввалсухан

9 сентябр. Беш аз се даҳсола мешавад, ки ин рӯз барои тоҷикистониён санаи мубораку мунавваре гардидааст. Зеро маҳз дар ҳамин рӯзи соли 1991 тоҷикистониён ба соҳибистиқилоливу соҳибихтиёрии комили хеш расиданд. Маҳз дар ҳамин рӯзи сарнавиштсоз тоҷикистониён калиди кохи бахту саодатро ба даст оварданду пасон ба таъмиру тармими Ватани хеш камар бастанд. Маҳз дар ҳамин рӯз Тоҷикистонро ҷаҳон бишнохт ва мо дарк кардем, ки истиқлол як ҷаҳон маъност.

Инро мо бештар дар ҳамон лаҳ­заҳое эҳсос мекунем, ки лаззати истиқлолро мечашему барои муқо­иса даврони пешини Ватанро ба ёд меорем.

Сарнавишти талхи аҳли маърифат

Як ҳадиси ғамангези модарам ҳамеша бо ман аст. Ӯ нақл мекард, ки чи хел дар даврони кӯдакиаш касоне омада, бобои ӯро бо баҳонаи устои оҳангар буданашу ба онҳо даркор шуданаш мебаранду беному нишон мекунанд. Модарам гуфт, ки ҳамон рӯзу шаб чанд нафар одами бегонаи кулоҳҳои булаҷаб дар сар меома­данду одамонеро ҷудо карда мебур­данд. Онҳоеро мебурданд, ки соҳиби илму маърифат буданд. Бобои мода­рам низ китоби бисёре доштааст. Аз ҷумла «Қасас-ул-анбиё», «Маснавии маънавӣ», «Ҷомеъ-ул-ҳикматайн», «Девони Шамси Табрезӣ» ва амсоли инҳо. Ҳамин бас будааст, ки ҷосусо­ни зидди тамаддуни тоҷикон ӯро ҳам дар қатори дигар босаводони диёр баранду беному нишон кунанд.

Хатнатӯйро гуноҳ меҳисобиданд

Фоҷиае ба ёдам меояд, ки чӣ тавр билети ҳизбии як нафар кор­манди мақомоти болоиро гирифта, ба ҳаёташ хатти бутлон кашиданд. Бо «ҷурм»-и он ки ӯ бо расми мусул­монӣ набераашро хатна кардааст. Хатна кардани писарон як падари дигари ҳамдиёрамонро ҳатто аз ҳаёт маҳрум сохт. Он мард ба андаке беэҳтиётӣ роҳ дода, ба дасти хабаркашони мақомот меафтад. Чунон аз ҷон безораш мекунанд, ки фишори хунаш боло рафта, раги сараш мекафад. Ана чунин рӯзу рӯзгоре доштаст мардуми мо пеш аз соҳибистиқлолии комили худ.

Сухан аз маъракае

Дар даврони наврасиҳоям дар деҳаи мо ин байт вирди забонҳо буд:

Бар «Даъвати Носир» биё,
Ленин бародар раҳнамо.

Ман ҳам қатори дигарон гоҳе онро ба забон меовардаму ба маз­мунаш тамоман сарфаҳм намераф­там. Аммо калонтар шудаму ҳайрон гардидам, ки охир «Даъвати Носир» ё «Даъвати Пир Шоҳносир» дар диёри мо як маросими сирф урфиву динист. Пас Ленини дар он замон доҳии пролетариати ҷаҳонро чаро ба ин маъарака даъват мекардаем?! Кунҷковона бо ин суол ба падарам муроҷиат намудам. Падарам та­бассуме карду ба нақл даромад: Мардуми Помир чун дигар мусулмо­нони дунё дар маросимҳои таваллуд шудани инсон ё фавташ як қатор амалҳои диниро иҷро мекунанд. Масалан, дар шаби сеюми фавти инсон дар хонае, ки мусибат рух доду мардуми мо он хонаро Ғамхона мегӯянд, маросими Чароғравшан баргузор менамоянд. Дар маросим моли майдаеро мекушанд. Халифа «Чароғнома» мехонд. Равшании ча­роғ гӯиё роҳи шахси фавтидаро ба сӯи биҳишт мунаввар мекунад. Тибқи ривоят, гӯиё ҳам шахси фавтида ва ҳам чорпои кушташуда зинда мегар­данд. …Пас аз ин қисми «Даъвати Носир» ё «Даъвати Пир Шоҳносир» оғоз мегардад. Шоҳносир Носири Ху­сравест, ки мардуми Помир ӯро Пири маънавии хеш қарор дода буданд. Дар ин бахш мадҳияхонӣ сар меша­вад. Ана, дар ҳамин ҳангом будааст, ки як маддоҳи хушовоз ба наъти Худову Расул мепардозаду даст ба торҳои рубоб бурда месарояд:

Бар «Даъвати Носир» биё,…

Дар ин асно аз равзанаи хонаи урфии помирӣ сояи саре намудор мегардад, ки хабаркаши мақомоти танобкаш буданаш аниқ будааст. Наътсаро хавфро эҳсос карда, мавзуъро дигар мекунаду мисраи дуюмро ин тавр мехонад:

Ленин-бародар, раҳнамо.

Падарам ин қиссаро ба ман дар давроне нақл кард, ки аллакай аҳди шӯравӣ ҳукм меронду тоҷикистониён то андозае соҳибихтиёрӣ доштанд. Аммо боз ҳам низоми давр талош меварзид, ки мо мероси фарҳангии хешро фаромӯш кунем. Яъне ҳанӯз ҳам мардуми тоҷик аз соҳибистиқло­лии комил бархурдор набуд.

Ҳадиси Наврӯзи ниёгон

Иди Наврӯз соли нави аҷдодии тамоми мардуми тоҷик ҳисоб мешавад. Мардуми Помир ҳанӯз аз замонҳои қадим онро гиромӣ медоштанду дар сахттарин даврон низ ба таври пинҳонӣ таҷлилаш мекарданд. Дар низоми фарҳанги суннатии мардуми Помир Наврӯз ба унвони як иди муқаддас ёд мешавад. Дар рӯзҳои наврӯзӣ помириён бо бовару эътиқод суннатҳои зиёди аҷдодиро ба ҷо меоранд. Яке аз он суннатҳо сурхбаророн дар рӯзи Наврӯз мебошад. Маънои сурхбаророн он буда, ки соҳиби хона пеш аз хонатакониву тамизу тозаву озода кардани хонадон ягон пора матоъ ё рӯймоли калон ё курта ё кӯрпа ё чизи дигари сурхро ба беруни хона бароварда, дар ҷои намоёни офтобрас меовезад. Ин рамз онро ифода мекунад, ки аз ақвоми ориёиему наврӯзпарастем. Дар замони гузашта ба ин амал ба ҳайси як маросими динӣ менигаристанд. Аммо мардуми соҳибэътиқод хоҳ-нохоҳ пинҳонӣ онро анҷом медоданд. Дар чунин як рӯзи наврӯзӣ, субҳи солеҳон муаллими коммунисти рустоие галстуки сурхи пионерии фарзандашро бароварда, дар торбанди боғ овезон мекунад, то барои ҳамсоягон аён гардад, ки ӯ коммунист ҳам бошад, атеист нест. Аммо агар нозироне сурхбаророни ӯро бинанд, хоҳанд гуфт, ки ин галстукро барои мактабравии фарзанд шуставу овехтаанд.

Тақдири забони тоҷикӣ

Дар синфи даҳуми мактаби миё­на мехондам. Дар ҳар як рӯйдоди мактабиву ноҳиявию вилоятӣ аз иштирокдорони фаъолу сухангӯён будам. Се сол дар олимпиадаи фаннии ҷумҳуриявӣ аз забони русӣ иштирок доштам. Муаллими забони русиам бисёр мехост, ки касби ӯро интихоб кунам. Аммо шавқи ман ба забони тоҷикӣ бештар буду дар чандин озмунҳои иншонависӣ ҷойи аввал ҳам гирифтам. Ҳар як муал­лимам, чун падар ё модари маро медиданд, мегуфтанд, ки духтара­тонро аз мактаб бо Медали тилло гусел мекунем. Аз синфи 1 то синфи 10 аз ягон фан баҳои чор надоштам. Вале ҳодисае рух доду аз Медали тилло бенасиб шудам. Ҳодиса ин тавр рух дод: Дар як рӯйдоде, ки ба 23 феврал — Рӯзи Армияи Советӣ бахшида шуда буд, ба минбар баро­мада, ба забони русӣ не, ба забони тоҷикӣ сухан гуфтам. Дар Раёсат котибони дуюми ҳукуматҳои вилояту шаҳр ва роҳбарияти Комисариати ҳарбиву Отряди сарҳадии Хоруғ менишастанд, ки ҳамаашон аз дигар миллатҳо буданд. Густохии миллии ман шояд писандашон наомад, ки нигоҳҳо ба сӯям дигаргуна гаштанд. Оҳ, Худоё, гӯё гуноҳи азимтарине со­дир карда бошам. Муаллимони мак­табам баъд аз ин густохиам маро аз Медали тилло бенасиб гардонданд.

Бероҳӣ

Дар даврони донишҷӯиям барои аз шаҳри Душанбе ба Бадахшони зодгоҳам рафтан ҳафтаҳо дар фурудгоҳ мемондаму боре дар бораи ҳамин шеъре ҳам навиштам. Шеър ба забони шуғнонӣ буду зуд вирди забонҳо шуд. Мазмунаш ҳамин гуна буд, ки дар фурудгоҳ дар як моҳи интизорӣ сӣ рӯзи умрам гузашту шояд сӣ кило вазнамро партофтам ва тамоман лоғар шудам. Зеро рӯзони дароз гушнаву ташна дар навбати билетгирӣ меистодам. Ва чун билет ҳам ба даст меовардам, ҳавопаймо бо ҳар баҳонаи кӯчактарин ба самти навоҳии кӯҳистон, махсусан ба Бадахшон парвоз намекард. Шукр, ки акнун роҳи мошингарди ҷониби Бадахшон мавсимӣ набуда, доимисту дар 12-13 соат аз Душанбе ба Хоруғ, бо мошин мерасем.

Либоси миллӣ

Аз ёдам намеравад, ки солҳои наврасии ман атрофиёнам номи бонуеро ҳама вақт бо нафрат ба забон мегирифтанд. Ҳар кори нохубе аз тарафи духтаре содир мешуд, модараш ӯро ҳушдор медод, ки: «Бин, мисли фалонӣ бадном нашавӣ!» Он фалониро ман мешинохтам. Медонистам, ки ӯ корманди идораест. Аммо мардум чаро ба ӯ муносибати бад мекунанд? Ба ин суолам ман хеле дер посух пайдо кардам. Баъдҳо ба пурсиши ман хушдоманам посух дод, ҳангоме ки арӯс шуда, ба хонаашон рафтам. Хушдоманам гуфт, ки ҳамон фалонии бечораро мардум хеле бадном карданд.Чунки ӯ аввалин касе буд, ки дар қишлоқ бо либоси аврупоӣ мегашт. Аз фаъолдухтарони диёр буд. Чун комсомолдухтари боғайрат мувофиқи талаби вақт либос мепӯшид, бе пойҷома мегашт. Барои мардуми деҳот ин беҳаёӣ ҳисоб мешуд. Барои ҳамин ӯ умре бешавҳар монду вақте аз дунё рафт, тибқи русуме, ки нисбати пирдухтари шавҳарнадида амалӣ мешуд, ҷасадашро аввал ба дарахте никоҳ карда, баъд ба хок супориданд. Аз хушдоманам пурсидам: «Пас агар дар қишлоқ белозимӣ, яъне бепойҷома гаштан мумкин набуд, чаро он бону хилофи табъи мардум кор кард?» Хушдоманам фаҳмонд, ки ҳамон солҳо роҳбарони вилоят аз ҳисоби намояндагони дигар миллатҳо буданд. Агар бадахшониеро ҳам ба вазифаи роҳбарӣ роҳ медоданд, онеро интихоб мекарданд, ки ҳамсараш аз дигар миллат бошад. Котибони партиявӣ мехостанд, ки занони бадахшӣ ҳам мисли хонумони онҳо бе пойҷома гарданд, либоси аврупоӣ пӯшанд. Аҷабо! Либоси тоҷикӣ чӣ гуноҳ дошт, ки пӯшиданаш барои мардуми мо қариб ҷиноят ҳисоб мешуд?!

Ин суханонро менависаму пеши назарам чандин маҷлисҳои сатҳи баланду маросиму маъракаҳое меоянд, ки солҳои охир дар Тоҷикистони соҳибистиқлоли мо барпо мегарданд. Тантанаҳои 8-уми март ё наврӯзӣ ё Ваҳдати миллӣ ё чашни истиқлол, ки бо иштироки Сарвари давлат, Ҷаноби Олӣ Эмомалӣ Раҳмон баргузор мешаванд. Занону духтарони соҳибистиқлол дар ин ҷамъомадҳо бо либоси миллии худ толорро чунон мунаввару музайян месозанд, ки чашми кас аз тамошо сер намешавад.

Охирсухан

Имсол Тоҷикистон 34-умин сол­гарди соҳибихтиёрии худро таҷлил мекунад. Ватан ободу озод, халқаш дилшод аст. Сулҳу салоҳ фазои Ватанро беѓубор нигоҳ медоранд. Чашми бад аз кишвари мо дур бод!

Раънои МУБОРИЗ