САҲИФАҲОИ ДУРАХШОНИ ҚАРОБАТУ РАФОҚАТ

Низом ҚОСИМ,

Раиси Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон

Суханронӣ дар Конфронси байналмилалии «Масъалаҳои умдаи омўзиш ва тарғиби адабиёти классикӣ ва муосири ўзбек дар миқёси байналхалқӣ», Тошканд, 7 августи соли 2018

Иди бузурги Наврўз, ки аз қаъри замонҳо расида, арзандаву сазовор  мақоми ҷашни байналмилалӣ касб намудааст, бо фарорасии хеш натанҳо табиатро бехазону дилҳоро ҷавон месозад, балки пайваста ба оламу одам муждаву пайғомҳои нек меорад ва туҳфаҳои ғайриинтизор тақдим мекунад.  Наврўзи имсола, бахусус барои ду халқи қариндилу қаринҷон — тоҷикону ўзбекон, ҳадяи бемисоле овард, ки ҳамагон дер боз интизораш буданд.

Бо азму иродаи бузурги сиёсиву инсонии сарварони ду миллату ду давлат — Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон ва Президенти Ҷумҳурии Ўзбекистон Шавкат Мирзиёев монеаҳои бисёрсола бартараф ва шоҳроҳи муносибатҳои неки ҳамсоягии ду халқу ду кишвар боз гардид.

Дар мулоқот бо намояндагони ҷомеа дар шаҳри Душанбе ҳарду сарвар ба нақши адабиёт дар барқарориву устувории робитаҳои халқҳоямон баҳои баланд дода, мисолҳои зиёди дўстиву бародарии аҷдоди бузургамонро хотиррасон карданд.

Вақте ки аз анъанаҳои дўстӣ ва робитаҳои адабии тоҷикону ўзбекон сухан ба миён биёяд, аксаран одатан мавлоно Абдураҳмони Ҷомӣ ва мавлоно Алишери Навоиро ёдовар мешаванд, ки воқеан барҷост. Дар ҳақиқат, ин ду симои барҷаста чун раҳнамоҳои дурахшону ҷовидон аз дурии замонҳо халқҳову кишварҳои моро ба ҳамдастиву ҳамдилии ҷовидон  ҳидоят менамоянд.  Лекин, бояд гуфт, ки он муомилаву муносибати ҳасана, ки ба рушду таҳкими дилқариниву рўҳқаринии тоҷикон натанҳо бо ўзбекон, балки бо дигар халқҳои туркизабони минтақа такон бахшид, заминаву собиқаи қадимтаре дошт, вагарна дар чанд соли қаробати он ду тан, бо ҳама бузургвориашон, чунин нақшу таъсире барҷо намегузошт.

Дар асари барҷастаи Юсуфи Баласоғунӣ «Қутадғу билиг» («Маърифати саодатофар»), ки оғози адабиёти хаттии халқҳои туркизабон ҳисоб мешавад, ба ин қаробат, ҳамкорӣ ва баҳрабардорӣ равшан ишораҳо шудааст. Аз ҷумла, муаллифи ин достони бузург, ки беш аз чор қарн пештар аз Ҷомию Навоӣ зиндагиву эҷод кардааст, мегўяд:

Да, книг у арабов, таджиков

                                                   немало,

А нашею речью сия — лишь начало.

(Ин ва дигар байтҳо аз китоби «Юсуф Баласагунский. «Благодатное знание». Тарҷумаи  С. Н. Иванов. Москва, нашриёти «Наука», 1983. Саҳ. 11)

Қаҳрамони достонаш Алп-Тонгро тавсиф намуда, зикр мекунад, ки «Таджики его Афрасиябом зовут» (саҳ.50) ва миннатдорона аз шарофати кӣ зинданом мондани ўро баён медорад:

Таджиками он в письменах

                                               восхвалён,

Иначе кому бы известен был он?

                                                    (саҳ. 51)

Маълум аст, ки ному кори Афросиёбро асосан ҳаким Абулқосими Фирдавсӣ дар «Шоҳнома»-и  безаволаш зинда доштааст  ва ишораи муаллифи «Қутадғу билиг» аз ҷумла ба он бузургвор мутааллиқ  аст.

Юсуфи Баласоғунӣ, ки натанҳо шоири бузург, балки муаррихи воқеинавис, мардумшиноси нозукандеш ва инсондўсти камназир ҳам буд ва, тавре ки аз навиштаҳояш бармеояд, осори нахустклассикони адабиёти тоҷику форс Рўдакӣ, Дақиқӣ ва Фирдавсиро хуб медонист, бо кушодадиливу олиҳимматии хоси чунин ашхос аз тавсифи баланди ҳамсояхалқи мардуми хеш худдорӣ намекунад:

Послушай, что сказано

                               мудрым таджиком,

А мудрость таджиков в почёте

                                                 великом…

(саҳ. 255)

Дар ин ҷо, «тоҷики хирадманд», бешубҳа, офарандаи ҷовидонноми «Шоҳнома» аст.

Гуфтем, ки «Қутадғу билиг» нахустҳалқаи занҷираи заррини адабиёти хаттии халқҳои туркизабон ба ҳисоб меравад. Вале ин гуфта на ба он маъност, ки ин халқҳо қаблан асари дигаре надоштаанд. Мо низ бар онем, ки ҳатман доштаанд, вагарна чунин асари комилу баландсанъат дар ҷои холӣ ба вуҷуд омада наметавонист. Ҳақиқати ҳол он будагист, ки шояд чунин асарҳои халқҳои туркизабон, чун бисёр осори хаттии тоҷикон, аз ҷониби арабҳои истилогар нобуд ва ё бо фатвои мутаассибон манъ карда шуданд, ки низ маънои нобудшавии батадриҷашонро дошт. Албатта, дар ин самт ҳақиқати ҳолро тадқиқоти амиқи мутахассисон муайян мекунад, вале як чизро ба қатъият тахмин кардан мумкин аст, ки шояд Фирдавсии бузург оид ба яке аз қаҳрамонони «Шоҳнома»-и безаволаш — Афросиёб, минҷумла аз сарчашмаҳои туркӣ маълумот ба даст овардааст ва Юсуфи Баласоғунӣ, ки ба ақидаи мутахассисон достонашро дар пайравӣ, услуб ва ҳатто вазни «Шоҳнома» навишта, баъзе пораҳои онро айнан бозгў ҳам кардааст, аз адабиёти навини дар замони ў аллакай ҳамаҷониба ташаккулёфтаи тоҷик огоҳии амиқ доштааст.

Далели дигари таъсири файзбахши адабиёти тоҷик дар таълифи «Қутадғу билиг», ки аслан дар қолаби маснавӣ (аа, бб, вв…) эҷод шудааст, истифодаи зиёди жанри рубоист (ааба). Чунонки ховаршиносони русу Ғарб ба исбот расондаанд, рубоӣ, ки баъдан ба адабиёти бисёр халқҳо, аз ҷумла ихтироъкорони жанрҳои зиёди адабиётҳои классикии халқҳои Шарқ — арабҳо, ворид гашта, беҳад маъмулӣ шуд, маҳз дар адабиёти тоҷик ба вуҷуд омада, ташаккулу такомул ёфтааст.

Ғараз аз ин гуфтаҳо он аст, ки робитаҳои адабии тоҷикону ўзбекон ва дигар туркизабонон ва, албатта, муносибату муомила ва қаробату дўстии халқҳоямон решаҳои амиқтар доранд ва бояд аз ин нуқтаи назар бознигарӣ ва тадқиқи тоза бишаванд.

Бо вуҷуди ин, қаробату рафоқати мавлоно Абдураҳмони Ҷомӣ ва мавлоно Алишери Навоӣ ба рамзи дўстии халқҳои тоҷику ўзбек табдил ёфтааст ва, чунонки зикр шуд, ҳар вақте аз ин боб мегўем, беихтиёр он ду шаҳсутуни адабиётҳоямон ба хотир мерасанд.

Он ду бузургвор — устоду шогирд ба ҳадде дўстӣ доштаанд, ки беш аз панҷ аср инҷониб тимсоли самимияту муҳаббати инсониву адибӣ шудаанд. Барои онҳо миллату забон аҳаммият надошт, муҳим қаробати маънавӣ, ягонагии дилу нийятҳои воло буду бас. Чунонки Мавлоно Ҷомӣ мегўяд:

Гарчи ў узбек асту ман тоҷик,

Лек дорем хешии наздик.

Навоӣ низ устоди бузургашро фарзандвор мепарастид ва барояш сатрҳои самимиву дилраси зиёде бахшидааст. Аз ҷумла, мавлоно Ҷомиро, ки аз сафари Шом бармегашт, дар таносуб ба вожаи «шом», ки ба ду маънист, ба моҳи ҷаҳонгард ташбеҳ дода, «моҳи ҷаҳонгардаш»-ро аз «хуршеди ҷаҳонтоби фалак» бартар медонад:

Инсоф бидеҳ, эй фалаки минофом,

То з-ин ду кадом хубтар кард

                                                     хиром —

Хуршеди ҷаҳонтоби ту

                                       аз ҷониби субҳ,

Ё моҳи ҷаҳонгарди ман

                                    аз ҷониби Шом?

Адабиёти тоҷикизабони дунё пур аз марсияҳои дилрас аст, лекин марсияи ҷонсўзе чун навиштаи мавлоно Навоӣ дар вафоти устоди бузургаш кам дучор меояд:

З-ин азо дар ҳама олам

                        на гадо монду на шоҳ,

Ки кашиданд ба сўги ту дусад

                                               нолаву оҳ,

Шаҳриёрони ҷаҳон чок зада

                                           ҷома ба тан,

Пеши тобути ту пўянда

                                 ба аҳволи табоҳ,

Сарбаландони ҷаҳон

          дар таҳи наъшат шуда паст,

Ҳама гирёну кашон бори ту

                                   бо пушти дутоҳ.

Ба намозат, ки ҳазорон

                       зи башар пайвастанд,

Сад ҳазорон зи малоик ба ҳаво

                                         саф бастанд.

Ин анъана баъдан дар шахсияту эҷодиёти бисёр адибони халқҳоямон идома ёфта, тавассути дўстии шахсӣ, қаробати эҷодӣ ва таълифи осори дузабона вусъат пайдо кардааст. Воқеан, таълифи осор ба ду забон — ўзбекӣ ва тоҷикӣ низ аз мавлоно Навоӣ оғоз ёфтааст. Чунонки муҳаққиқи мумтози ин масъала Абдулғанӣ Мирзоев мегўяд, таъсири Хоҷа Ҳофиз ба мавлоно Навоӣ ба дараҷае буд, ки жанри ғазалро дар адабиёти ўзбек подору устувор кард ва ўро, яъне Навоиро, тавассути девони тоҷикӣ-форсиаш дар қатори устодони ғазал ҷой дод. Ба фикри академики номвар, «Алишер Навоӣ нафақат ҳамчун як нафар намояндаи бузурги адаб, ҳимоякунандаи аҳли адабиёту санъат ва заминаҳозиркунандаи тавоно барои тараққии илму адабиёт ва санъати мардуми Мовароуннаҳр, Хуросон ва Эрони нимаи дувуми асри XV, балки баъд аз Абдураҳмони Ҷомӣ ҳамчун яке аз беҳтарин ғазалсароёни асри ХV-и форс-тоҷик низ ба таърихи адабиёти мо дохил хоҳад шуд.» Чунин дақиқу амиқ ба матну батни адабиёти халқи дигар ворид шудан, албатта, далели фаросату заковати воло, вале ҳамзамон исботи муҳаббати самимӣ, эътиқод ба забони шеър, сухани баланди шоирона ва, чун ҳар адиби бузург, ҳамдилиро аз ҳамзабонӣ авлотар донистани мавлоно Навоӣ мебошад.

«Дўстии аҳли адаби ўзбеку тоҷик чун дўстии устодони бузурги мо — Ҷомӣ ва Навоӣ ҳақиқию самимист. Боз ҳам равнақ ёфтани ин дўстӣ орзуи ман аст» — навишта буд адиби маъруфи ўзбек Ғафур Ғулом. Метавон гуфт, ки орзуи он бузургмард пайваста амалӣ мешавад ва робитаҳои пурбори адабиву муносибатҳои самимонаи адибони халқҳоямон далели ин аст.

Бешубҳа, яке аз қуллаҳои чунин муносибатҳо устод Садриддин Айнӣ мебошад, ки низ ба тақозои замон ва истеъдоди бузург бисёр асарҳояшро ба ду забон — тоҷикиву ўзбекӣ навиштааст, дар поягузории адабу фарҳанги Ўзбекистони шўравӣ саҳми арзанда гузоштааст, ба бисёр адибони ўзбеки нимаи аввали қарни XX ҳаққи устодӣ дорад ва, ба қавли яке аз онҳо —  Шароф Рашидов, дар баробари Ҳамза Ҳакимзода Ниёзӣ, асосгузори адабиёти шўравии ўзбек эътироф шудааст. Аз ин рў, табиист, ки онҳое, ки баъдан дар Ўзбекистон адибони машҳур шуданд, дар қатори аввалин устодони худ Садриддин Айниро зикр кардаанд.

Аз ҷумла, Нависандаи халқии Ўзбекистон, академик Ойбек мегўяд: «Баробари дидани донишманди адабиёти Шарқ Садриддин Айнӣ фахр мекардам, ки чунин устоди бузург дорем. Ў бо заҳмати пайваставу пурсамари худ барои ҳамаи мо намуна буд». Нависандаи халқии  Ўзбекистон, академик Комил Яшен ҷиҳати дигари шахсияти устод Айниро зикр мекунад: «Ин шахси бузург нисбат ба худ ва дигарон бисёр серталаб буд. Вале ин серталабии устодона дар худ ғамхориҳои падарона низ дошт…»

Ҷолиб он аст, ки ин раванд аз ду ҷониб ба мушоҳида мерасад. Масалан, носир ва драматурги машҳури тоҷик, Нависандаи халқии Тоҷикистон, узви вобастаи  Академияи илмҳои ҷумҳурӣ Сотим Улуғзода навиштааст, ки «дар зумраи шоироне, ки қалби маро тасхир кардаанд, метавонам аз Ҳамза низ ёдовар шавам. Кўдакӣ ва ҷавонии ман дар Ўзбекистон сипарӣ гардид ва Ҳамза аз аввалин шахсоне буд, ки ба ман дўст доштани мусиқиву театрро омўзонид. Номи ў барои ман арзишманд аст, аз ин рў, меҳру муҳаббати ҷавонони тоҷик ба Ҳамза ва шеъру театри ў маро хушҳол месозад».

Ба фикри мо, Нависандагони  халқии Ўзбекистон Абдулло Қаҳҳор ва Пиримқул Қодиров, Шоири халқии Ўзбекистон Ҳалима Худойбердиева, шоир Назармат Эрназаров,  носирон Зайниддин Дўстматов ва Шоим Бўтаев низ, ки зодагони Тоҷикистонанд, нисбат ба адабиёти тоҷику устодони он чунин фикру андеша баён карда метавонистанд.

Қаробати инсониву эҷодии бисёр адибони дигарамон низ маълум аст ва меваҳои ширин ба бор овардааст. Яке аз мисолҳои инро, ки анъанаҳои қаробату рафоқати фарзандони бузурги ду халқи ҳамҷаворро  идома дода, ба он мазмунҳои баланди башардўстона бахшидааст,  бахусус таъкид мебояд. Ду шахсияти барҷастаи  фарҳангу сиёсат — Мирзо Турсунзода ва Шароф Рашидов соли 1949 шинос шуда, ба сифати раисони иттифоқҳои нависандагони ҷумҳуриҳои худ баҳри тарғиби ғояҳои ягонаи дўстию бародарӣ камари ҳиммат бастанд. Шароф Рашидов оғози ошноии худро бо шоири номдори тоҷик чунин ба қалам додааст: «Мирзо Турсунзода аз лаҳзаҳои аввал ба ман таассуроти хубу амиқ гузошт. Ин марди серғайрату фаъол доираи хеле васеъи фикр дошт ва санъаткори ҳақиқӣ буданаш хуб эҳсос мешуд».

Ин ду бузургмард натанҳо робитаҳои адабии ду кишвару ду халқро сазовор идома доданд, балки онро ба паҳнои байналмилалӣ бароварданд ва аз ҷумла, моҳи октябри соли 1958 дар шаҳри Тошканд Конфронси якуми нависандагони мамлакатҳои Осиё ва Африқоро баргузор намуданд. Вобаста ба ин чорабинӣ Шароф Рашидов ба фаъолияти дўсташ баҳои баланд дода, аз ҷумла навишта буд: «Равобити эҷодии Мирзо Турсунзода, алоқаи шахсиаш бо аҳли адабиёти тараққипарвари мамлакатҳои Африқою Осиё аз бисёр ҷиҳат корро сабук кард. Фаъолияти пурҷўшу хурўш ва обрўю эътибори калони ў асоси муҳити якдигарфаҳмӣ ва дўстии иштирокчиёни конфронс гардид».

 Бо таъсири силсилаи шеърҳои ҳиндустонии Мирзо Турсунзода адибони ўзбек, аз ҷумла Шароф Рашидов ва Зулфия Исроилова, дар қатори аввалинҳо дар адабиёти шўравӣ, ба мавзўи байналмилалии Шарқ даст заданд ва мисли адиби тоҷик ба муваффақият ноил гардиданд. Дар пайравӣ ба дўсти тоҷикаш Шароф Рашидов повести «Таронаи Кашмир»-ро навишт, ки дар заминаи ривояти муассири ҳиндӣ таълиф шуда, ба  мардуми ин кишвари ҷафодидаи Шарқ пайғоми сулҳу амонӣ, ваҳдату садоқат ва меҳру вафо мерасонад. Ин қиссаи шоирона дар тарҷумаи олиҷаноби устод Турсунзода соли 1958, то баргузории Конфронси якуми нависандагони мамлакатҳои Осиё ва Африқо дар Тошканд, ба табъ расид ва баъдан борҳо нашр гардид.

Ҳамзамон асарҳои сухансароёни тоҷик ба забони ўзбекӣ ва асарҳои шоирону нависандагони ўзбек ба забони тоҷикӣ пайваста тарҷумаву нашр мешуданд. Лекин, аз назари мо, дар давраи нави ҳамкориҳо аз рўди хурўшони адабиётҳоямон дурдонаҳои бештареро пешкаши ҳамдиёрон намуданамон зарур аст.

Дар Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон ҳамеша адибони тоҷику ўзбек паҳлуи ҳам кору эҷод мекарданд. Имрўз шоиру нависандагони ўзбек дар созмони эҷодии мо беш аз бист нафарро ташкил медиҳанд ва бахши ўзбекии он яке аз фаъолтаринҳост.

Ду сол пеш бо дастгирии бевоситаи Президенти мамлакат дар Иттифоқи нависандагон Маркази тарҷумаи бадеӣ таъсис ёфт ва яке аз бахшҳои фаъолу пурмаҳсули он бахши ўзбекист. То имрўз маҷмўаҳои зиёди назму наср, аз ҷумла ду китоби ҳикоя ва шеъри муосири тоҷик ба забони ўзбекӣ тарҷума ва барои чоп омода шудаанд. Порсол яке аз мутарҷимони пуркор Омон Ҷуманов барои тарҷумаи намунаҳои хуби насри тоҷик сазовори Ҷоизаи адабии ба номи Садриддин Айнӣ, чанд нафар адибони ҷавони ўзбек, аз ҷумла тарҷумонҳо, ба узвияти ИНТ қабул гардиданд.

Иттифоқи нависандагон бо нашрияҳои ўзбекии Тоҷикистон — рўзномаи «Халқ овози», «Дўстлик», «Суғд ҳақиқати», «Ўқувчилар газетаси», «Устоз», маҷаллаҳои «Шарқнома», «Кичкинтой», «Сирдош» робитаи зичи ҳамкорӣ дорад. Онҳо натанҳо осори адибони ўзбекзабони Тоҷикистонро ба табъ расонда, ба рушду нумўи он мусоидат мекунанд, балки минбари тарғиби тарҷумаи беҳтарин навиштаҳои шоиру нависандагони тоҷик ва амалисози шиори заминиву замонии «дўстии халқҳо — дўстии адабиётҳо» ҳам ҳастанд.

Мавриди зикр аст, ки порсол яке аз шумораҳои маҷаллаи миллии «Садои Шарқ» (нашрияи ИНТ) қариб пурра ба ҳавзаи адабии Самарқанд, як қисми шумораи ҳафтуми имсола ба адабиёти ўзбек бахшида шуданд. Қариб ягон шумораи ҳафтаномаи «Адабиёт ва санъат» нест, ки бе намунаи назму наср ва ё рўйдодҳои фарҳангии Ҷумҳурии Ўзбекистон ба нашр бирасад. Бо мусоидати Иттифоқи нависандагони Ўзбекистон китоби намунаҳои назму насри муосири ўзбек бо номи «Армуғони муҳаббат» дар ҳаҷми қариб 700 саҳифа ба чоп омода карда шуд. Умед дорем, ки бо пайдоиши имконият рўзҳои адабиётро дар мамлакатҳои якдигар барпо менамоем ва то баргузории он чорабиниҳои муҳим чопи шумораҳои муштараки рўзномаву маҷаллаҳои адабиро ба роҳ мемонем.

Дар ҳарду кишвар тоҷикону ўзбекон бо ҳам мезиянд ва асрҳои аср ғамшарику шодишарики ҳамдигаранд. Дар дунё ин гуна ду халқи аз бисёр ҷиҳатҳо — расму оин, одобу ахлоқ, табъу завқ, либосу хўрок, маъракаву маросим, суруду мусиқӣ, рақсу бозӣ ба ҳам беҳад наздик бисёр кам аст. Ба қавли Шоири халқии Тоҷикистон Боқӣ Раҳимзода,

Фарқи ҳама мардумони олам осон,

Аммо шуда мову ту

                                чунон ҳам наздик,

Бинанда чунин суол орад ба миён:

«Эй ҷўра, бигў, ту узбекӣ ё тоҷик?»

Гўё дар идомаи ин Шоири халқии Ўзбекистон Абдулло Орифов мефармояд: «Мисли ду байти як ғазал — узбеку тоҷик».

Мо ба якдигар натанҳо меҳру муҳаббати ҳамсоягӣ мепарварем, балки бо ҳам риштаи мустаҳками хешутаборӣ бастаем. Аҷдодони мо дар тўли асрҳои ҳамзистӣ дар як обу хок бо заҳмати муштарак деҳу шаҳрҳо бунёд кардаву ба ҳам чандон унс гирифта, ки духтар додаву арўс оварда ва оилаҳои муштарак бунёд намуда, асрҳои аср ғаму шодии зиндагиро боҳам дидаанд. Имрўз кўчаву хиёбон, мактабу театр, боғу майдон, истгоҳҳои метрову пайкараҳое, ки ба хотири гиромидошти арбобони барҷастаи адабиёту санъати халқҳои ҳамдигар дар Тоҷикистону Ўзбекистон номгузориву бунёдгузорӣ шудаанд, касеро ба ҳайрат намеоранд ва чун як чизи муқаррарӣ қабул мешаванд. Вале ҳар яке ба сари худ қобили таваҷҷуҳу диққат мебошад, чунки ҳар кадом як нуқтаи пайванди қаробату дўстии мушаххаси халқҳоямон аст ва барои муҳаббату ваҳдати бештар хидмат мекунад. Минбаъд ҳам дар кишварҳои ҳамдигар қадрдонӣ намудани намояндагони барҷастаи халқҳоямон бамаврид ва баҳри таҳкими равобити созандаи ду давлат зарур менамояд.

Дар мавриди наздикии халқҳои тоҷику ўзбек Нависандаи халқии Тоҷикистон, зодаи Самарқанди бостонӣ Фазлиддин Муҳаммадиев дар яке аз очеркҳои машҳураш навишта буд: «Равнақи дўстии миллатҳо ба ҷое расидааст, ки мардуми заҳматкашро коре ба он нест, ки фалон наҳр аз кадом республика меояду ба кадомаш меравад, хоки тоҷикон куҷосту оби ўзбекон кадом. Дар Ўротеппа, Конибодом, Панҷакент, Шаҳритўс ва Регари мо, ки бо Республикаи Ўзбекистон ҳамҳудуданд, баъзе оилаҳо ҳавлию боғи худро дар ҷое бино кардаанд, ки як қисми он дар хоки Тоҷикистон бошад, қисми дигараш дар Ўзбекистон аст. Дар яке аз ин гуна оилаҳо боре меҳмон шудам. Дар мобайни боғи калон рўи ҷўйбори ҳамеша сероб суфаи баланди тахтагӣ бардоштаанд. Аҳли оила ҳар пагоҳу бегоҳ он ҷо ҷамъ омада, наҳорӣ ва таоми шом мехўранд. Агар назди онҳо нишаста, хатти марзи ду республикаро хаёлан тасаввур кунед, мебинед, ки пиёларо дар Тоҷикистон аз чой пур мекунанду дар Ўзбекистон менўшанд. Ё хоҳаракаш дар Ўзбекистон атса занад, додараки ў аз Тоҷикистон «Пир шав!» гўён нидо медиҳад».

Ин сатрҳои беҳад воқеии адиби забардаст хеле пеш, то пошхўрии Ватани муштаракамон рўи коғаз омадаанд. Мутаассифона, СССР барҳам хўрд, вале, хушбахтона, мову шумо, ки он замони қаробату рафоқати созандаро ёд дорем, барҳам нахўрдаем ва ҳама чизҳои хуберо, ки омили наздикиву муттаҳидии халқҳоямон буд, дар хазинаи тиллоии ҳофизаамон нигоҳ медорем. Пас, биёед, бикўшем, ки чунин саҳнаву манзараҳои қаробату рафоқат ва самимияту муҳаббати халқҳоямон бештар ва маншаи илҳому эҷоди адибони кишварҳоямон бошанд.